Het gekrakeel in de wereld
Roland Sohier (Amsterdam, 1950) staat in het jaar dat hij zeventig is geworden een drukke periode te wachten met de tentoonstelling ‘Blokbuster’ in Park in Tilburg samen met Tom Claassen, de solotentoonstelling “Sohier-Sodaar-70 jaar’ in het Centraal Museum en een min of meer gelijktijdige expositie, samen met Harm van den Berg en Uli Kürner in Galerie Sanaa in zijn woonplaats Utrecht. Als kunstenaar is hij altijd in de weer om zijn werk manifest te maken. Die ambitie is met de jaren toegenomen, evenals de inhoudelijke noodzakelijkheid van zijn werk.
Hij maakt visionaire tekeningen die niet zozeer het leven en het bestaan duiden maar het wereldraadsel formuleren.
In zijn atelier op de bovenste verdieping in het kunstenaarscomplex in een voormalig schoolgebouw werkt hij dagelijks aan een persoonlijke kijk op de wereld. Hij maakt visionaire tekeningen die niet zozeer het leven en het bestaan duiden maar het wereldraadsel formuleren. Het zijn geen vragen en het zijn geen antwoorden, maar waarachtige getuigenissen waarin persoonlijke observaties en bevindingen daadkrachtig worden verbeeld in kunstzinnige metaforen. ‘Oom Roland’ vertelt en daarmee verzet hij zich tegen het gekrakeel in de wereld dat hem kwelt.
En daarmee verzet hij zich tegen het gekrakeel in de wereld dat hem kwelt.
Roland Sohier is een man die zich alles persoonlijk aantrekt. Hij kan het niet helpen dat hij op alles als een onverbeterlijke flapuit reageert. Sohier: “Vaak, zeg ik tegen mezelf: ‘Hou nou eens je bek,’ maar het is eruit voordat ik er erg in heb. Dan moet ik het weer goedmaken met de mensen die ik bruuskeer. Met mijn tekeningen nuanceer ik hoe ik over de dingen denk, maar tegelijkertijd kan ik er ook rücksichtslos in tekeer gaan.” Dat Sohier als kunstenaar de draak met zichzelf en de wereld durft te steken, liet hij al zonder schroom zien in zijn solotentoonstelling met bijbehorende catalogus uit 1999 in Pand Paulus te Schiedam: Roland Sohier, Ha, ha, ha.
Met mijn tekeningen nuanceer ik hoe ik over de dingen denk, maar tegelijkertijd kan ik er ook rücksichtslos in tekeer gaan.
In iedere tekening zie je dat Roland Sohier zijn eigen plek probeert te vinden. Hij zoekt naar het standpunt dat hij wil innemen. Het komt maar zelden voor dat hij een tekening ‘aus einem Guss’ tot stand brengt. Hij moet wat hij heeft getekend voortdurend heroverwegen. Het proces van de totstandkoming van zijn allegorische werk houdt hij nauwgezet bij in speciale werkboeken waarin het verloop van zijn verbeelding goed te volgen is: van het ontstaan van het idee, de referenties die bij hem opkomen, de mogelijke varianten, de herbezinning, de inspiratiebronnen, de inhoudelijke overwegingen, de kunsthistorische verwijzingen enzovoort. Dit proces is niet gelijkmatig, maar verloopt met horten en stoten, hij slaat regelmatig een andere weg in, waarbij hij zijn ingevingen volgt. Dat mondt uit in het vierendelen van zijn tekeningen om ze anders in elkaar te zetten of het amputeren ervan en het vast naaien van nieuwe onderdelen, alsof hij het Monster Van Frankenstein tot leven wil wekken. Dat doet hij niet alleen in de op zichzelf staande tekeningen, maar ook in wandvullende collages en ruimtelijke installaties in tentoonstellingszalen.
Hij moet wat hij heeft getekend voortdurend heroverwegen.
Roland Sohier herschept in zijn tekeningen de wereld zoals die zich aan hem voordoet. Hij steekt zijn hoofd om de hoek van de werkelijkheid en manipuleert die naar eigen goeddunken. Dat doet hij impulsief waardoor hij fouten maakt en vergissingen begaat die hij ter plekke herstelt of ongedaan maakt. Om greep te krijgen op de werkelijkheid die hem overvalt, moet hij simplificeren, maar hoe hij dat doet is complexe materie. Hij neemt geen genoegen met een vertoon van een realistisch idioom dat hij wel beheerst, maar dat geen recht doet aan zijn verwarring. Sohier: “Langere tijd zag ik mijn werk als een uiting van ‘een man in de war’, maar de laatste jaren zijn het toch vooral verrichtingen die ik noodzakelijk acht ten opzichte van ‘een wereld in de war’. Ik voel me behoorlijk door elkaar geschud vanwege wat er zich vandaag de dag voordoet. Mijn tekeningen doen daar verslag van.”
Om greep te krijgen op de werkelijkheid die hem overvalt, moet hij simplificeren, maar hoe hij dat doet is complexe materie.
Als hij figuratie kiest die de werkelijkheid bij benadering recht doet, is er toch altijd een vervreemdend aspect in de tekening dat zijn verbazing of fascinatie voor het leven van alledag in een ander daglicht zet. Toen hij in 2001 drie maanden op Aruba werkte en het leven op het eiland geobsedeerd gadesloeg maakte hij een serie tekeningen die een speciale plaats in zijn werk innemen. Het zijn virtuoze weergaven van het sociale leven van de Arubanen die bijvoorbeeld domino spelen in een bar. Twintig jaar later kijkt Sohier met gemengde gevoelens terug op zijn verblijf op Aruba: “Achteraf geneer ik me daarvoor. Ik was wel heel erg een witte man die vond dat het daar een ongeorganiseerd zooitje was en die wel even zou laten zien dat het ook anders kon. Dat was heel aanmatigend en ik neem me die houding nu zeer kwalijk. Ik ben een schoolmeester die denkt dat hij het allemaal zo goed weet en dat is soms onuitstaanbaar, ook voor mezelf.” Dat neemt niet weg dat de Arubaanse tekeningen van Sohier overtuigend zijn in hun directe verbeelding van een samenleving die vreemd voor hem was. Je ziet eraan af dat hij moeite doet er deel van uit te maken, maar noodgedwongen op een afstandje blijft toekijken. Hij probeert zich in zijn tekeningen te ontdoen van zijn vooroordelen die hij continu bevestigd ziet. Die worsteling is voelbaar in de geconcentreerde kracht van de gedetailleerde tekenstijl die hij in dat werk hanteert. Deze tekeningen contrasteren daardoor met het werk dat Sohier maakt als hij op vertrouwd terrein is. Dan moet hij bewust afstand nemen van de omstandigheden die hem omringen en ontstaat er een beeldtaal waarin de werkelijkheid wordt omgevormd tot mythische taferelen met reuzen en dwergen, prinsessen en tovenaars, koppotigen en marionetten, kabouters en kobolden, konijnen en hazen, sfinxen en acrobaten, elfjes en duivels, striphelden en sprookjesfiguren. In die tekeningen schudt het leven op zijn grondvesten. Wat hij tekent is ingegeven door wat er in de wereld fout gaat, maar Sohier kiest nooit voor een directe, anekdotische weergave van actuele gebeurtenissen. Hij weet daar bovenuit te stijgen zoals hij liet zien in de expositie ‘Levitatie’ met de gelijknamige publicatie in het Centraal Museum in 2000. Juist met die metaforische verbeelding bevestigt hij zijn politieke, sociale en culturele ongemak met ontwikkelingen in de wereld waar hij in zijn persoonlijke leven machteloos tegenover staat, behalve als kunstenaar. In zijn tekeningen is Roland Sohier aan de macht en houdt niemand hem tegen.
Ik was wel heel erg een witte man die vond dat het daar een ongeorganiseerd zooitje was en die wel even zou laten zien dat het ook anders kon.
Roland Sohier is een geboren kunstenaar. Hij was veertien jaar toen hij zich in zijn woonplaats Den Helder aansloot bij een tekenclubje waar hij de jongste deelnemer was. Zijn eerste solotentoonstelling had hij op zijn zestiende. Hij spijbelde op de HBS veel en ging dan in zijn eentje naar Amsterdam om het Stedelijk Museum te bezoeken. De tentoonstellingen die hij daar zag, zette hij meteen om in eigen werk. Sohier “Ik denk dat ik die natuurlijke aanleg om me beeldend te uiten van mijn Engelse moeder heb. Zij wilde eigenlijk naar de kunstacademie, maar ontmoette als jonge meid mijn vader die tijdens de oorlog als matroos in Engeland terechtkwam. Ze raakte op haar negentiende zwanger en vanaf dat moment liep het leven anders. We hadden geen doorsnee gezin, want mijn vader was kwetsbaar na een zware hartaanval. Hij leed aan depressies en hij pleegde zelfmoord toen ik twintig was. Vanwege die thuissituatie interesseerde school mij niet zoveel. Ik bleef twee keer zitten op de HBS, maar kon met mijn overgangsbewijs van de derde naar de vierde klas Staatsexamen doen en werd toegelaten tot de Opleiding Tekenleraren, die toen in de Rietveld Academie was gehuisvest. Het was voor mij fantastisch om te beseffen dat ik een vaardigheid had die me moeiteloos afging.”
Het was voor mij fantastisch om te beseffen dat ik een vaardigheid had die me moeiteloos afging
Sohier is geen kunstenaar die zijn vader, moeder, geliefden, kinderen of kleinkinderen portretteert. Toch komen ze wel in zijn werk aan de orde, maar vooral in ensceneringen die geen weergave zijn van de werkelijkheid, maar oproepen aan zichzelf om te doen wat hij in werkelijkheid heeft nagelaten. Zijn werk is weliswaar geen schuldbekentenis, maar een vorm van waarheidsvinding en zelfinzicht. Dit duale aspect tekent zijn werk waarin dag en nacht, groot en klein, waarheid en leugen, lieflijk en angstwekkend, gruwelijk en aantrekkelijk, realisme en abstractie gelijkwaardig worden ingezet om het onbestaande bestaanbaar te maken.
Het kunstenaarschap is voor Roland Sohier altijd vanzelfsprekend geweest, vooral vanwege de waardering die hij kreeg voor zijn beheersing van het vak. In 1978 won hij als tekenaar de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst met een serie abstract aandoende aquarellen van elektriciteitsbuisjes. Sohier: “Het ging me erom dat ik het onooglijke tot iets anders transformeerde, dat het kunstzinnige juist in dat alledaagse kon worden gevonden en dat je daar een evocatieve vorm aan gaf. Ik was gefascineerd door de sensatie van de ruimte tussen de dingen, het besef dat naturalistische ruimtelijkheid iets anders is dan die suggestie van een visuele vorm in het platte vlak. De inhoudelijke kwaliteit ervan had het karakter van zen, de concentratie die je opbrengt om de ware aard van iets te herkennen.”
Vanaf het moment dat Roland Sohier ontdekte dat hij al tekenend grip kreeg op zijn onzekerheden en de onmacht om het leven aan te kunnen, steeg hij als kunstenaar daar bovenuit. Een wereldberoemde kunstenaar is hij niet geworden, maar hij heeft wel altijd erkenning genoten voor alle uitingen van zijn kunstenaarschap. Het stelt hem in staat om daarbuiten een vergelijkbare daadkracht te tonen. Dat uit zich in een grote actiebereidheid om voor ‘de goede zaak’ op te komen, wat die goede zaak dan ook moge zijn. In ieder geval wil hij binnen het vakgebied van de kunst zijn verantwoordelijkheid nemen. In de jaren rond de eeuwwisseling was hij als medeoprichter uiterst actief binnen het kunstenaarsinitiatief dat ‘Begane Grond’ (later omgevormd tot ‘BAK’) in Utrecht programmeerde. Hij organiseert ook incidentele tentoonstellingen met anderen en treedt, waar anderen zwijgen als het gaat om de verdediging van de waarde van kunst en cultuur, onverwacht en ongevraagd als woordvoerder op. Opvallend is dat hij zich daarbij nooit beklaagt, maar opkomt voor de sector vanuit de zekerheid dat kunstenaars een waardevolle bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven.
In ieder geval wil hij binnen het vakgebied van de kunst zijn verantwoordelijkheid nemen.
Roland Sohier is een vooraanstaand vertegenwoordiger van de tekenkunst. In die discipline beheerst hij iedere uitdrukkingsvorm die hij ook inzet in schilderijen, sculpturen, installaties, en collages, maar ook in muziek en film. En hoewel Roland Sohier voor zijn kunstenaarschap heeft gestudeerd en er lange tijd ook les in heeft gegeven is hij eigenlijk toch een selfmade man die vooral plezier beleeft aan zijn kunstenaarschap. Hij heeft altijd zelf het terrein verkend dat voor hem open lag, hij is nooit achter iemand aangelopen en in niemands voetsporen getreden. Juist daarom durft hij onomwonden te bekennen aan wie hij in de kunst schatplichtig is; hij durft zonder reserve te bewonderen en te benoemen wat hem inspireert.
Juist omdat kunstzinnige technische vaardigheid hem is aangeboren, hecht Roland Sohier er veel waarde aan om zijn ambacht te blijven oefenen, zoals een musicus dagelijks zijn toonladders speelt. Alleen kiest hij niet voor routineuze etudes, maar verzint zijn eigen leerstof. Een onderdeel daarvan bestaat uit het tekenen naar levend, bewegend naaktmodel. Hij vraagt modellen en danseressen om in een zelfgebouwd parcours in zijn atelier te bewegen en tekent meebewegend met zijn potloodje wat hij voor zijn ogen ziet gebeuren. Talloze series van lichamelijke verstrengelingen heeft hij zo gemaakt, die de grondslag vormen voor allerlei zelfstandige tekeningen waarin zinnelijke stoffelijkheid de boventoon voert. Ze variëren van middeleeuws aandoende miniaturen en Indiase verluchtingen tot Japanse erotica, veelal uitgevoerd in gouache. Vijfarmige, driebenige, tweeëneenhalfborstige figuren zijn in zijn werk veelvoorkomende gestalten die ondanks hun kunstmatigheid natuurlijk aandoen.
Talloze series van lichamelijke verstrengelingen heeft hij zo gemaakt, die de grondslag vormen voor allerlei zelfstandige tekeningen waarin zinnelijke stoffelijkheid de boventoon voert.
De belangrijkste kwaliteit van het werk van Roland Sohier is wellicht zijn bittere ernst zichzelf niet helemaal toerekeningsvatbaar te verklaren. Hij kan het weliswaar niet uitstaan als iets mislukt, maar hij gaat er nooit bij voorbaat vanuit dat hij in zijn opzet zal slagen. Roland Sohier: “Ik heb de ervaring opgedaan dat wat ik in werkelijkheid nog niet onder ogen heb durven zien, in de verbeelding wel door mij al wordt aangegaan. Een recent werk van me, ‘Look Back in Anger’, over een persoonlijke geschiedenis die ik recent in San Francisco beleefde, is daar een voorbeeld van. Wat er is gebeurd heb ik in werkelijkheid nog niet goed begrepen. In mijn gewone leven lig ik er nog wakker van, maar in die tekening heb ik er al daadkrachtig mee afgerekend.”
